De es – De wereld- en levensboom

‘Rondom geen enkelen boom zweeft zoveel geest van legende en bijgeloof als rondom den esch,’ vindt Clarke Nuttall. De es is de allesvoedende wereld- en levensboom Yggdrasill, de boom der kennis en des levens, der smarten en des verlangens, de boom van ruimte en tijd: een zinnebeeld van het heelal. De es omspant het blauwe hemelgewelf en de groene aarde. De es wortelt in de troebele bron van het oerleven. In de Edda, in de 12e eeuw op schrift gesteld door de IJslander Snorri Sturluson, maar vele eeuwen ouder, wordt een uitgebreide en unieke beschrijving van de es, de Yggdrasill gegeven. Yggdrasill is de wereldboom, ook wel maatboom of schrikdrager genoemd. Ygg is één van de namen van Wodan/Odin.”

Esmensen
“Vikingen werden wel ‘esmensen’ genoemd. Speerschachten, mesheften en ook de boten van Vikingen waren gemaakt van essenhout, waaraan zij een bijzondere macht toekenden. Het essenhout zou al het kwaad weerstaan, zowel de vijand als de storm op zee. Ook volgens de oude Grieken is de es de oorsprong van de mens. Voor de Grieken uit de tijd van Hesiodus stond de es symbool voor stabiliteit. In een beroemde mythe over de degeneratie van de mensheid is de es de voortbrenger van ‘het bronzen ras, ontzagwekkend en machtig’. Essenhout en brons zijn beide taai en sterk.”

Watergeuzen
“Aan de Spaarndammerdijk, bij Halfweg, een dorpje tussen Amsterdam en Haarlem, staat een grote herdenkingses op de plek waar de Watergeuzen de Spanjaarden zware verliezen toebrachten tijdens het beleg van Haarlem. Er is een fraai essenbos bij het kasteel te Loenersloot. Als hakhout komen essen al meer dan 150 jaar voor, onder andere een eeuwenoud essenhakhoutbos op de komklei tussen de Kromme Rijn en de Langbroekerwetering in Zuidoost-Utrecht.”

Dameskamers
“Essenhout is ook goed brandhout. Volgens de botanicus Evely is het brandhout van essen ‘het zoetschte van alle boschbrandstof’ en daarom het ‘meest geschikt voor dameskamers.’ Essen werden vroeger vaak geknot, vanwege de rechte, dunne taaie stokken die zij dan in overvloed leverden en die gebruikt werden voor laddersporten en dergelijke. Van dunne essentakken worden de beste hoepels voor vaten gemaakt. Essenhout werd vroeger gebruikt voor speren en lansen, in modernere tijden voor geweerkolven, gymnastiektoestellen, roeiriemen en stelen van gereedschap.”

(Tekst en lino: Peter Fraanje en Karin de Rooy – Natuurlijk bouwen met hout.)

Met verschillende ‘Yggdrasils’ heb ik kennisgemaakt, en kan ik nog laten exploderen tot wensen: de Gravin Wollf Metternich Hillenraed Swalmen Es en de Tiendweg Kinderdijk Es.

Jos Bregman aka Wdwrd – Nature Access 4 All – natureaccess.nl